Artsakh kurtuluş mücadelesinin başlangıcından, yani Şubat 1988’den beri, Ermeni halkının karşılaştığı zorluk ve tehditlerin üstesinden gelmenin yolu, ulusal savunma ve hakların müdaafası yoludur.
Azerbaycan mı, Ermenistan ile sınır belirleme ve sınır çizme çalışmalarını öneriyor?
Ama, Azerbaycan ile Ermenistan arasındaki sınırla ilgili tek yasal belge Paris Barış Konferansı’nda Ermenistan’ın Sınırlarını Belirleme Özel Komisyonu’nun 24 Şubat 1920’deki “Ermenistan’ın Sınırlarını Belirleyen Komisyon Raporu ve Önerileri” belgesidir. Raporun altında Milletler Cemiyeti Konseyi üye ülkeleri; Fransa, Büyük Britanya, İtalya ve Japonya yetkili temsilcilerinin imzası bulunmaktadır.
Türkiye mi Ermenistan’a Türkiye ile Ermenistan arasındaki mevcut sınırı tanımayı teklif ediyor?
Ancak, Türkiye ile Ermenistan arasındaki sınır ile ilgili tek yasal belge: 22 Kasım1920’de, Amerika Birleşik Devletleri’nin 28. Başkanı Woodrow Wilson tarafından verilen Tahkim Kararı’nın, tam adıyla: “Amerika Birleşik Devletleri Başkanı’nın Türkiye ile Ermenistan arasındaki sınır, Ermenistan’ın denize çıkışı ve Ermenistan sınırına bitişik Türk topraklarının askersizleştirilmesi ile ilgili” karardır.
Uluslararası aktörler ve Minsk Grubu eşbaşkanları mı, Artsakh sorununa siyasi bir çözüm bulmayı öneriyorlar?
Ancak, 1920’de yukarıda bahsedilen hukuki-politik çözümler ․ Ermeni Meselesini çözmek için yapıldı ve eğer bublar göz ardı ediliyorsa, bölge halkları ve devletleri yeni sorunlar ve tehditlere maruz kalıyor. Eylül 2020’de Artsakh’a karşı Türkler, Azeriler – paralı terörist askerler… ve çok daha geniş bir koalisyon tarafından yapılan saldırı, savaş ve soykırım suçları şeklindeki durumlara şahit olduğmuz gibi.
Paris Barış Konferansı’nın 1919-1920’de aldığı o kararları kısaca sunalım, ama ondan önce bu kararların neden alındığına da değinelim. Birincisi, çünkü Ermeni halkı da galip devletler arasındaydı ve Sevr Antlaşması’nın bir yanda galip devletler, ki Ermenistan’da bunlaın arasındadır ve diğer yanda Osmanlı İmparatorluğu arasında imzalanması tesadüf değildir. İkincisi, Birinci Dünya Savaşı ve Ermeni Soykırımı sırasında Ermeni halkının uğradığı kayıpların tazminitı olarak.
İşte o kararlar bunlardır.
- 19 Ocak 1920’de Paris Barış Konferansı sırasında Müttefik Kuvvetler Yüksek Konseyi Ermenistan’ın bağımsızlığını fiilen (de facto) tanıdı. Ermeni ortak heyeti eşbaşkanları, Poghos Nubar ve Avetis Aharonyan Paris Barış Konferansı’na davet edildiler ve Ermeni devletinin tanınması hakkında kendilerine resmi olarak bilgi verildi. Ermeni ortak heyetinin ileri sürdüyü taleplere cevap oalarak Müttefikler Yüksek Konseyi şu kararı aldı: a) Ermeni Devleti Hükümeti’ni hükümet olarak tanımaktadır, b) Bu karar Ermeni Devleti’nin sınırları meselesini önceden belirlemez.
- 11 Mayıs 1920’de Paris Barış Konferansı sırasında, Müttefik Kuvvetler Yüksek Konseyi, Ermenistan’ın bağımsızlığını hukuken (de jure) olarak tanıdı. Sevr Barış Antlaşması’nın imzalanmasından önce aşağıdaki olay gerçekleşti. 11 Mayıs 1920’de Türk heyeti Paris Barış Konferansı’na davet edildi ve kendisine “Barış Şartları” bildirilmiştir. Müttefik Güçler arasında Ermeni Devleti heyeti de bulunuyordu. Barış Şartları’nın önsözünde ki daha sonra Sevr Barış Antlaşması’nın önsözü haline geldi, Ermenistan, Müttefik devletler arasında listelenmiştir. Böylece Ermenistan’ın bağımsızlığı hukuken “de jure” tanınmıştır.
- 24 Şubat 1920’de Paris Barış Meclisi’nin Ermenistan’ın sınırlarını belirleme özel komisyonu “Ermenistan Sınırlarını Belirleme Komisyonu’na Raporu ve Önerileri” sundu. Aslında, Ermenistan devleti ile Azerbaycan Cumhuriyeti arasında sınır çizmeye ilişkin tek yasal karardır. Sevr Antlaşması’nın 92. Maddesi, Ermenistan’ın komşularıyla olan sınırlarına atıfta bulunmaktadır. “Ermenistan’ın Azerbaycan ve Gürcistan ile olan sınırları, ilgili ülkelerin doğrudan mutabakatı ile belirlenecektir. İlgili ülkeler 89 uncu maddede belirtilen karar gününe kadar sınırlar konusunda anlaşamazlarsa, söz konusu sınır Ana Müttefik Kuvvetler tarafından yerinde sınırlamayı gerçekleştirecek.”
- 29 Mayıs – 1 Haziran 1920’de ABD Senatosu, Ermenistan’ın mandasını kabul etme konusunu tartıştı, bu da ABD’nin Ermeni toprakları üzerinde Ermenistan (Ermenistan Devleti) unvanını fiilen tanıdığı anlamına geliyor. Ermenistan mandası tartışmalarının hukuki-siyasi anlamı ve önemi, Tahkim Kararı’nın önemi ile karıştırılmamalıdır. Bunlar hukuki ve siyasi tüfen farklı kararlardır.
- 10 Ağustos 1920’de aralarında Ermenistan’ın da bulunduğu galip devletler ile yenilen Osmanlı Devleti arasında Sevr Barış Antlaşması imzalandı. Sevr Antlaşması Versailles-Washington sistemi antlaşmalarından biri olup,, bir yanda galip devletler, diğer yanda Almanya (Versailles, 1919), Avusturya (Saint-Germain, 1919), Bulgaristan (Neuil, 1919), Macaristan (Trianon, 1920) ve Osmanlı İmparatorluğu (Sèvres, 1920) arasında imzalanmıştır.
- 22 Kasım 1920’de, Amerika Birleşik Devletleri’nin 28. Başkanı Woodrow Wilson’un verdiği Tahkim Kararı’nın, tam adı şöyle: “Amerika Birleşik Devletleri Başkanı’nın Türkiye ile Ermenistan arasındaki sınırı, Ermenistan’ın denize çıkışı ve Ermenistan sınırına bitişik Türk topraklarının askersizleştirilmesi ile ilgili karar.” Tahkim Kararı iptal edilemez, zaman aşmına uğrayamaz ve icrası zorunlu bir karardır. Ek olarak şunu da belirtmeliyiz ki, eğer 24 Şubat 1920’deki Rapor önergesine göre Ermenistan Devleti ile Azerbaycan Cumhuriyeti arasındaki sınır düzenleniyordu ise, öyle de ABD 28. Başkanı Woodrow Wilson’un aldığı Tahkim Kararı ile Ermenistan Devleti ile Türkiye arasındaki sınır çiziliyordu.
- 14 Nisan 1919’da, 18 Ocak 1919’da, Tazminat sorunlarıyla ilgili özel komusyonunda aralarında bulunduğu Paris Barış Konseyi Paris’te çalışmalarına başladı. 7 Mart 1919’da söz konusu komisyon, özel organ oluşturdu ki, amacı komisyonda temsil edilmeyen ülke ve halkların maddi kayıplarını bir araya getirmek ve bunların tazminini resmi bir süreç haline getirmekti. Özel Organ aşağıdaki üyelerden oluşuyordu: General Mick Kinstry – ABD, Albay Peel – Büyük Britanya, Mr. Jouse-France, sekreterler. H. James-ABD, Mr. P. Lor-Fransa. Özel komisyon 14 Nisan 1919’da ön raporunu sundu ve buna göre; 1914-1919’da Ermenistan’ın 1919 fiyatlarıyla toplam maddi kaybı 19.130.982.000 milyar frank altın olarak belirlendi. Mağlup tüm devletlere maddi tazminat yükümlülükleri getirildi: Almanya, Avusturya, Macaristan, Bulgaristan ve Osmanlı İmparatorluğu. Örneğin Almanya, kendisine dayatılan maddi tazminat borcunu ancak Haziran 2010’da tamamen geri ödedi. Osmanlı Devleti ve bunun halefi olan Türkiye Cumhuriyeti de bu yükümlülükten kaçınmıştır.
Ermeni halkına verilen haklar paketinin ağırtartılı olduğunu görebilir ve emin olabiliriz. Bunlar arasında bugüne kadar iptal edilmemiş ve iptal edilemeyecek kararlar ve Tahkim Kararı da bulunmaktadır. Dolayısıyla hem Ermeni hem de uluslararası devlet-siyasi çevrelerin bunları yok sayma politikası hiçbir şekilde incelenemez ve haklı gösterilemez.
Batı Ermenistan Cumhuriyeti (Ermenistan) çoktandır yasal-siyasi gündemi ve savunma stratejisini – hakların korunmasını benimsemiştir ve bunlara sadıktır.
Buna göre Ocak 2018’de , Daimi Silahlı Tarafsızlık Sözleşmesi ve BM Tüzüğü’nün 51. Maddesi temelinde Batı Ermenistan Savunma Kuvvetlerinin bölgesel temelde kurulmasına karar verildi.
Buna göre Ermeni halkına tanınan hakların hayata geçirilmesi ve uygulanması için 2018 yılında BM, BM Güvenlik Konseyi ve Avrupa Parlamentosu’na başvuru yapılmasına karar verildi.
- Batı Ermenistan Cumhuriyeti’nin (Ermenistan Devleti) BM üyeliği için yaptığı başvuru, 25 Mayıs 2018.
- “22 Kasım1920’de, ABD’nin 28. Başkanı Woodrow Wilson’un tarafından verilen Tahkim Kararı’ın, tam adıyla: “Amerika Birleşik Devletleri Başkanı’nın Türkiye ile Ermenistan arasındaki sınır, Ermenistan’ın denize çıkışı ve Ermenistan sınırına bitişik Türk topraklarının askersizleştirilmesi ile ilgili kararı” nın hayata geçirilmesi ve uygulanması (29 Mayıs 2018) ki, ABD’nin 28. Başkanı Woodrow Wilson’ın 29 Mayıs 2018 tarihli Tahkim Kararı ile belirlenen topraklarda Batı Ermenistan Cumhuriyeti’nin (Ermenistan Devleti) hayata geçirilmesi ve gerçekleştirmesi anlamına gelir.
- Batı Ermenistan Cumhuriyeti’nin (Ermenistan Devleti) Ermenistan ve Kilikya topraklarının askersizleştirilmesi, Türk işgal güçlerinin oradan çekilmesi ile ilgili başvurusu, 20 Kasım 2018.
- Batı Ermenistan Cumhuriyeti’nin (Ermenistan Devleti), Ermenistan Devleti ile Azerbaycan Cumhuriyeti arasındaki sınırların belirlenmesi ile ilgili başvurusu, 7 Ağustos 2019.
- 5 Aralık 2020 tarihli Avrupa Parlamentosu’na yöneltilen Dilekçe: “Avrupa Parlamentosu’nun 18 Haziran 1987’de kabul ettiği “Ermeni Sorununun Siyasi Çözümü Hakkında” harardaki hatalar, eksiklikler ve kabul edilemez ifadeler ve onları düzenleme ve yeniden yazım hakkında.
Ne yazık ki, Ermenistan için sorunlar ve tehditler aynı, dahası, son Artsakh savaşının sahnelenmesi ve zoraki sonuçlar, bunun Ermenistan’ın müzakerelerdeki konumunu zayıflatmak için yapıldığını gösteriyor.
Başka bir deyişle, Ermenistan’ın dün ve bugünkü sorunu sadece aynı kalmakla değil, aynı zamanda zorlaştırılmış, bu nedenle talep te aynıdır ki, dün gerçekleştirilmedi, ancak bugün artık gerçekleştirilmemesi mümkün değildir ve kısacası, kapsamlı bir ulusal savunma ve Ermeni halkının haklarının korunması için hızlı ve bilinçli bir şekilde hazır olmak gerekir.
Modern dünyada Ermeni halkının var olma, gelişme ve geleceğe sahip olma hakkını sağlamanın tek yolu budur.
Tigran Pashabezyan
Batı Ermenistan Cumhuriyeti (Ermenistan) Başbakanı
20.01.2023
—–————
Ermenicedn çeviren: Vrezh Kosayan
