(Ելոյթ լրագրողների համահայկական 8-րդ համաժողովում)
Հայաստան — Արցախ — Սփիւռք` 25-ամեայ համագործակցութիւնը բաւական լուրջ յաջողութիւններ է արձանագրել ՀՀ պետականութեան ամրապնդման, Արցախի հայութեան ազատ ապրելու եւ ինքնորոշման իրաւունքի պաշտպանութեան, Արցախի ու ՀՀ-ի անվտանգութեան ու պաշտպանութեան բաղադրիչի բարձրացման, ՀՀ-ի ու Արցախի տնտեսութեան, կրթութեան, առոզջապահութեան, մշակոյթի ոլորտներում կատարուած կարեւոր ներդրումների եւ աջակցութեան, ՀՀ-ի ու Արցախի ենթակառուցուածնքների վերականգման ու զարգացման, ներքին սոցիալական ճնշման թուլացման եւ այլ ոլորտներում, որոնք նոյնիսկ այս պահին դժուար է ամբողջութեամբ թուարկել: Անհրաժեշտ է միայն շնորհակալութիւն յայտնել այս ուղղութեամբ ջանք թափած ու յաջողութիւններ արձանագրած անհատներին, աջակիցներին, հովանաւորներին, խմբերին եւ ազգային-պետական կառոյցներին:
Վստահ ենք, որ Հայաստան — Արցախ — Սփիւռք` 25-ամեայ համագործակցութեան հանրագումարի արդիւնքների վերաբերեալ ուշադրութեան արժանի դեռ շատ ելոյթներ կը հնչեն այս համաժողովի ընթացքում, այդ իսկ պատճառով մենք ցանկանում ենք հանդէս գալ հետեւեալ առաջարկութեամբ:
Առաջարկում ենք նկատի առնելով վերջին տասնամեակներին Մերձաւոր Արեւեքում եւ յարակից տարածքներում առկայ նոր իրողութիւններն ու մարտահրաւէրները Հայաստան — Արցախ — Սփիւռք եռամիասնութեանը գումարել Մերձաւոր Արեւելքի հայութեան կենսագործունէութեան նոր իրականութիւնը եւ Արեւմտեան Հայաստանում ապրող հայերի գործօնը:
Բանն այն է, որ Մերձաւոր Արեւելքում եւ յարակից տարածքներում առկայ ժամանակակից մարտահրաւէրների պայմաններում Մերձաւոր Արեւելքի հայ համայնքների կենսագործունէութիւնն այժմ էապէս տարբերւում է աւանդական սփիւռք հասկացութեան կեանքի ու գործունէութեան բնականոն ընթացքից եւ ստանում է բոլորովին նոր սպառնալից իրողութիւն եւ հնչեղութիւն:
Մեզ` հայերիս համար իրավիճակը նոր չէ այն իմաստով որ մերձաւորարեւելեան մարտահրաւէրները մեզ համար սկսուել են դեռեւս 1975 թ. Լիբանանեան քաղաքացիական պատերազմի սկզբնաւորումից ի վեր, ինչի արդիւնքում Լիբանանի երբեմնի բարգաւաճ 300 հազարանոց հայ համայնքը այսօր նուազել է մինչեւ 60 հազարի, դրա բացասական բոլոր հետեւանքներով հանդերձ: Վերջին տասնամեակներին Իրաքի 20 հազարանոց հայ համայնքը նուազել է մինչեւ չնչին ցուցանիշների, եթէ այդպիսի ցուցանիշ դեռ կայ: Սիրիայի 300 հազարանոց բարգաւաճ համայնքը նուազել է մինչեւ մի քանի տասնեակ հազարի: Իրադարձութիւնների նման զարգացման եւ մարտահրաւէրների այսպիսի բարձր մակարդակի պահպանման պայմաններում յայտնի չէ, թէ ինչ ճակատագրի են արժանանալու ոչ միայն Մերձաւոր Արեւելքի միւս հայ համայնքները նոյնպէս, այլեւ Արեւմտեան Հայաստանում ապրող հայերը:
Ուստի`
- նկատի առնելով վերջին տասնամեակներին Մերձաւոր Արեւելքում եւ յարակից տարածքներում առկայ նոր իրողութիւններն ու մարտահրաւէրները,
- նկատի առնելով այն հանգամանքը, որ Մերձաւոր Արեւելքում ապրող հայութիւնը իրականում 1894-1923 թթ. հայութեան նկատմամբ իրականացուած ցեղասպանութեան ու բռնագաղթի հետեւանքով այնտեղ հաստատուած հաւաքականութիւն է,
- նկատի առնելով, որ Մերձաւոր Արեւելքում ապրող հայութիւնը Բնօրրան Հայրենիք վերադառնալու իրաւունք ունի այն պայմաններով, ինչպէս դրանք նշուած են 1918-1920 թթ. կայացուած մի շարք որոշումներում, այդ թւում` Ռուսաստանի Կառավարութեան Դեկրետում «Տաճկահայաստանի մասին», Սեւրի խաղաղութեան պայմանագրում, ԱՄՆ 28-րդ Նախագահ Վուդրոյ Վիլսոնի կայացրած Իրաւարար վճռում` Հայաստանի եւ Թուրքիայի սահմանի վերաբերեալ եւ այլ որոշումներում ու փաստաթղթերում,
- նկատի առնելով, որ Մերձաւոր Արեւելքում եւ Արեւմտեան Հայաստանում ապրող հայութիւնը ապրելու, զարգանալու եւ ապագայ ունենալու իրաւունք ունի, ինչպէս դա սահմանուած է միջազգային իրաւունքի հիմնարար սկզբունքներով ու նորմերով,
առաջարկում ենք, Մերձաւոր Արեւելքում եւ Արեւմտեան Հայաստանում ապրող հայութեանը դիտել, որպէս Հայաստան — Արցախ — Սփիւռք եռամիասնութեան չորրորդ բաղադրիչ:
Այդ իմաստով աւելորդ չենք համարում ուշադրութիւն հրաւիրել այդ ուղղութեամբ կատարուած հետեւեալ աշխատանքների վրայ, որոնք ձեռնարկել է Արեւմտեան Հայաստանի Ազգային Խորհուրդը 2004-2006 թթ.-ին, մասնաւորապէս, ՄԱԿ-ի Բնիկ Ժողովուրդների Փորձագիտական մեխանիզմի շրջանակներում, ինչպէս նաեւ 2011-2014 թթ.-ին Արեւմտեան Հայաստանի հայերի պետականաստեղծ կառոյցների` կառավարութեան, խորհրդարանի, նախագահական համակարգի ձեւաւորման գործընթացում:
Այս ոլորտում համապատասխան ուսումնասիրութիւնների ու ճանաչողութեան եւ դրանց հիմա վրայ մշակուած ծրագրերի ու համագործակցութեան իրականացումն ու գործարկումը կարող են դառնալ մեր համատեղ պատասխանը հայութեան ու Հայաստանի առջեւ այսօր ծառացած առկայ բոլոր մարտահրաւէրների:
Շնորհակալութիւն ուշադրութեան համար:
Տիգրան Փաշաբեզեան
21.10.2016 թ.
