On the 100th anniversary of the discussion of the mandate of Armenia in the US Senate, 29.05.2020
The need for a so-called mandate arose immediately after the end of the First World War, when the former occupied territories and peoples were separated from Germany and the Ottoman Empire. And while the German colonies on the African and Pacific islands needed both European support and long-term management, other countries Armenia, Syria, Palestine and Saudi Arabia really needed support for reconstruction in order to independently confront the consequences of the war and choose their own development path. (1)
In parallel with the territorial claims of the Armenian National United Delegation, which were presented to the Paris Peace Conference on February 12, 1919 and to US President Woodrow Wilson on April 17, 2010, the issue of the mandate of Armenia was also put on the agenda for Armenia.
The Allied powers believed that the United States could take over the mandate of Armenia. (2)
Two US missions examined the issue of the United States taking over Armenia’s mandate. In 1918, both of these American commissions were sent to the Middle East to study US participation in regional processes.
The King-Crane commission in Constantinople, Palestine, Syria and Cilicia met with representatives of Turkish, Armenian, Arab, Jewish communities. The commission recommended, first of all, the creation of an Armenian state, including Cilicia. It believed that the state accepting the mandate of Armenia should also accept the mandates of Western Armenia and Constantinople, which will facilitate repatriation, population exchange, settlement of state debt and of economic development with Turkey.
An American military mission led by General T. Harbord (Harbord Mission) in the fall of 1919 visited Cilicia, Western Armenia and the Republic of Armenia. They collected extensive materials on the resources and capabilities of this region and repeated the same arguments in favor of the mandate of Armenia.
It is known from history that another proposal was formulated behind the scenes, the purpose of which was to prevent the settlement of the Armenian Cause, and it sounded like this: “Not one single mandate for Armenians and Armenia, but one mandate for Armenians, another mandate for Armenia.” This mandate did not mean care, but control. (3)
In parallel with the discussion of these and other issues, the Armenian side demanded that economic and military assistance be provided to Armenia, which would make possible the final liberation of Armenia and its establishment as an independent state.
It is noteworthy that the Kemalists did not need to seek a “mandate”, they received a “mandate” from the Bolsheviks in the form of generous financial and military, consultative and political assistance, which was completed in the Kemalist-Bolshevik and Anglo(British)-Bolshevik treaties signed on March 16, 1921. (4) (5)
But back to the issue of the mandate of Armenia. On May 24, 1920, US President Woodrow Wilson applied to the US Congress with a proposal to accept the mandate of Armenia. On June 1, the US Senate rejected the offer of President Wilson to accept the mandate of Armenia with 233 votes to 62.
As we see today, this refusal had serious consequences not only for Armenians and Armenia, but also for the history and destinies of all peoples and countries of the Greater Middle East. Congressmen made a fatal mistake. At the same time, the congressmen did not pay attention to the prophetic warning of General Harbord, in which he said: “It is better to spend millions on care than billions on future wars.” To date, the United States of America has spent thousands of billions of dollars in the Middle East, and, according to President Trump, 7 trillion dollars, that is, 7 thousand billions, and will continue to be spent because of “frivolous study of Harbord’s mission and rejection of his proposal for care”. (6)
Nevertheless, the adoption of the mandate of Armenia was discussed in the US Senate from May 29 to June 1, 1920, which means that the United States of America de facto recognized the right and title of the state of Armenia to Armenian territories and thereby annulled the right and title Ottoman Empire in these territories.
This is the main socio-legal content, meaning and significance of the fact of discussion of the mandate of Armenia in the US Senate.
Tigran Pashabezyan
Prime Minister of the Republic of Western Armenia (Armenia)
May 29, 2020
—————–
Ծանոթագրություն
Փարիզի հաշտության կոնֆերանսի առաջին որոշումներից էր (1919 թվականի հունվար) Գերմանիային զրկել գաղութներից։ Բանաձեւում նաեւ ասվում էր, որ դաշնակիցներն ու նրանց հետ կապված երկրները համաձայն են, որպեսզի Հայաստանը, Սիրիան, Միջագետքը, Պաղեստինը եւ Արաբիան լիովին բաժանվեն Օսմանյան կայսրությունից, ընդսմին մատնանշվում էր, որ թուրքերը իրագործել են հայերի եւ այլ ենթակա ժողովուրդների սարսափելի կոտորած։ Աֆրիկայի եւ խաղաղօվկիանոսյան կղզիների թույլ զարգացած գերմանական գաղութները, համարվելով ինքնակառավարման անընդունակ տարածքներ, կարիք ունեին եվրոպական երկրների երկարամյա ղեկավարության։ Մյուս կողմից, Օսմանյան կայսրության որոշ ժողովուրդներ, ինչպես հայերն ու արաբները, զարգացման այն աստիճանի էին հասել, որ նրանց օգնությունը որպես անկախ ազգերի, կարող էր իրականացվել նրանց նկատմամբ մանդատ ընդունած երկրների օգնությամբ՝ մինչեւ որ նրանք կկարողանային գոյություն ունենալ ինքնուրույն։
1920 թ. ապրիլ 24-ին Սան-Ռեմոյում ապագա հայկական պետության սահմանների մասին ընդունվում է Լլոյդ Ջորջի նախագիծը, որն ուղարկվեց Վիլսոնին: Նախագծում ասվում էր.
«ա) Դիմել պրեզիդենտ Վիլսոնին, որպեսզի Ամերիկայի Միացյալ Նախագահները ընդունեն Հայաստանի մանդատը այն սահմաններում, որոնք տրված են Թուրքիայի հետ հաշտութեան պայմանագրի նախագծի առաջին տարբերակում:
բ) Եթե Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները չկամենան ընդունել մանդատը, Միացյալ նահանգների պրեզիդենտին խնդրվում է հանդես գալ իբրեւ միջնորդ Հայաստանի սահմանների հարցում, ինչպես ասված է ստորեւ բերվող նախագծային հոդվածում:
գ) Հետեւյալ իմաստով հոդված պետք է մտցվի հաշտության պայմաններում՝ Հայաստանի վերաբերյալ:
Թուրքիան, Հայաստանը եւ մյուս բարձր պայմանավորվող կողմերը համաձայն են դիմել Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների պրեզիդենտի միջնորդությանը Թուրքիայի եւ Հայաստանի սահմանների հարցում՝ Էրզրումի, Տրապիզոնի, Վանի եւ Բիթլիսի վիլայեթներում եւ ընդունել այդ առթիվ նրա որոշումը, ինչպես նաեւ որեւէ պայման, որ նա կառաջարկի դեպի ծով Հայաստանի անկախ պետության ելքի մասին»:
1920 թվականի մայիս 17-ին Վիլսոնը տալիս է իր համաձայնությունը։
Տես, Լենդրուշ Խուրշուդյան, «Հայաստանի բաժանումը 1920 թվականին», ԵՊՀ, Երեւան, 2002, էջ 104-109:
1920 թ. օգոստոսի 24-ին Գ. Չիչերինի եւ Բեքիր Սամի բեյի միջեւ նախաստորագրվեց խորհրդա-թուրքական մերձեցման գաղտնի պայմանագիրը, որն իր սուր ծայրով ուղղված էր Հայաստանի դեմ: Պայմանագրի նախագծով Խորհրդային Ռուսաստանը ճանաչում էր մինչեւ 1877-1878 թթ. ռուս-թուրքական պատերազմը եղած պետական սահմանը, այլ խոսքով` ոչ միայն Առաջին աշխարհամարտում ռուսական զորքերի կողմից գրավյալ արեւմտահայ նահանգների, այլեւ արեւելահայ Կարսի մարզի ու Արդահանի վերադարձը Թուրքիային:
Նախաստորագրված պայմանագրից անմիջապես հետո Անգորա վերադարձած թուրք արտգործժողկոմն իր հետ տարավ խորհրդային կառավարության դրամական առաջին մասնաբաժինը` մեկեւկես միլիոն ռուբլին՝ ոսկով:
Խորհրդային կառավարությունը Բաքու-Նախիջեւան, Նովոռոսիյսկ-Տրապիզոն, Օդեսա-Սամսուն եւ այլ ցամաքային ու ծովային գծերով քեմալականներին անընդհատ մատակարարում էր շատ մեծ չափերի հասնող զենք, ռազմամթերք, դրամ-ոսկի, ցույց տալիս զինվորական խորհրդատվություն եւ դիվանագիտական աջակցություն: Ոչ լրիվ տվյալներով՝ 1920 թ. ամռանը քեմալականները բոլշեւիկներից ստացան 6․000 հրացան, 5 մլն. փամփուշտ, 17․600 արկ, սեպտեմբերին՝ 200․6 կգ ձուլածո ոսկի, հոկտեմբերին՝ 16 վագոն հրացան ու փամփուշտ, որոնք շոգեմակույկներով Տուապսեից փոխադրվեցին Տրապիզոն ու բաժանվեցին հայկական ռազմաճակատ մեկնող չեթեներին: Այդ օգնությունը շատ ավելի մեծ չափեր ընդունեց հետագայում` 1921-1922 թթ.:
Մարտի 16-ին Անգլիան ստորագրեց համաձայնություն Սովետների հետ, որով վերջինները պարտավորվում էին անգլիական գաղութներում հրաժարվել քարոզչությունից, իսկ անգլիական կառավարությունը պարտավորվում էր չպաշտպանել այն նորակազմ պետություններին, որոնք կազմված էին նախկին ռուսական կայսրության երկրներից: Դա առաջին հարվածն էր Հայաստանին, որովհետեւ Անգլիան արդեն պարտավորվում էր չօգնել հայերին՝ իրենց անկախությունը վերականգնելու պայքարում: Լոնդոնի խորհրդաժողովի հետ միաժամանակ Մոսկվայում տեղի էր ունենում խորհրդաժողով Խորհրդային Ռուսաստանի եւ Թուրքիայի միջեւ: Բանակցությունները հանգեցին ռուս-թուրքական դաշնագրի, որը կնքվեց 1921 թվականի մարտի 16-ին, այսինքն՝ ճիշտ նույն օրը, երբ ստորագրվեց ռուս-անգլիական համաձայնությունը:
Տես, Ալեքսանդր Խատիսյան, «Հայաստանի Հանրապետության ծագումն ու զարգացումը»։
