Այսօր Սյունիքի շուրջ տեղի ունեցող իրադարձությունները դիտավորյալ ներկայացվում են որպես լոկալ իրադարձություններ` Արցախի դեմ 44-օրյա ահաբեկչական պատերազմի հետքի տեսքով: Իրականում տեղի ունեցող իրադարձություններն ուղղակիորեն առնչվում են ոչ միայն համաշխարհային աշխարհաքաղաքականությանը, այլեւ որոշիչ են հնդեվրոպական քաղաքակրթության ապագայի համար:
Հնդեվրոպական քաղաքակրթությունը տարածվել է ամբողջ Եվրոպայում, ընդհուպ մինչեւ Կովկաս եւ Ուրալյան լեռներ, ինչպես նաեւ ներառյալ Փոքր Ասիան, Անդրկովկասը, Պարսկաստանը (Իրան), Աֆղանստանը, Կենտրոնական Ասիան, Պակիստանը եւ Հնդկական ամբողջ թերակղզին: Հնդեվրոպական քաղաքակրթությունն իրեն ճանաչել է որպես արարչության եւ զարգացման քաղաքակրթություն ՝ հիմնված բարոյականության, էթիկայի, օրենքի եւ իրավունքի, ինչպես նաեւ արդարության սկզբունքների վրա, ինչը եւ «հողագործական քաղաքակրթության» էությունն է կազմում:
Վերջին երկու հազար տարվա ընթացքում հնդեվրոպական եւ չինական Հողագործական Քաղաքակրթությունները ենթարկվել են «քոչվոր վաշխառուական քաղաքակրթության» ապակառուցողական հետեւանքներին, որը հիմնված է ուրիշի ռեսուրսը խլելու եւ յուրացնելու վրա, ուղեկցվել է նյութական եւ հոգեւոր արժեքների ոչնչացմամբ՝ հենց «հողագործական ն քաղաքակրթության» տարածքի հետագա կրճատմամբ:
Նման գործողությունները որակավորվում են որպես ցեղասպան տիպի գործողություններ: «Քոչվոր- վաշխառու քաղաքակրթության» ազդեցության երկու սկզբունք կա.
– ուղղակի կործանարար ներազդեցոգթյուններ.
– ազդեցության սոցիո-վիրուսային սկզբունք` առարկայի նպատակների եւ խնդիրների միմիկրայի ազդեցության տեսքով, դրա ռեսուրսների հետագա գաղութացման միջոցով:
Հնդեվրոպական քաղաքակրթության Ասիական մասը, իր երկարամյա պատմական փորձի եւ քաղաքակրթական արմատների խորության շնորհիվ, պաշտպանված էր ազդեցության սոցիո-վիրուսային սկզբունքից: Հետեւաբար, այս տարածքը հիմնականում տուժել է ուղղակի կործանարար ազդեցություններից: Պարզվել է, որ Հնդեվրոպական քաղաքակրթության Եվրոպական մասը առավել ենթակա է ազդեցության սոցիո-վիրուսային սկզբունքից, իսկ այդպիսի ազդեցության մակարդակը Եվրոպայի Արեւմուտքում ավելի բարձր էր, քան Արեւելքում:
Ավելին, որոշակի պատմական ժամանակաշրջաններում քոչվոր վաշխառուական քաղաքակրթական սկզբունքները Արեւմտյան Եվրոպայում գերիշխող դարձան: Մասնավորապես, այդպիսի ժամանակահատվածները ներառեցին Բրիտանական կայսրության դարաշրջանը՝ ինչպիսին ծովային քոչվոր վաշխառու կայսրությունն է: Բրիտանական կայսրության իշխանության շրջանում, որպես քոչվոր վաշխառական քաղաքակրթության դասական օրինակ, չինական քաղաքակրթություն եւ հնդեվրոպական քաղաքակրթության Ասիական տարածք, որոնք այդ ժամանակ ապահովում էին աշխարհի ՀՆԱ-ի ավելի քան 80%-ը, ենթարկվել է լիակատար թալանի եւ ավերածությունների:
Քսաներորդ դարի սկզբին Օսմանյան կայսրության ցեղասպան մեքենայի ջանքերով Հայկական լեռնաշխարհում եւ հարակից տարածքներում, ինչպես նաեւ Պարսկա-Հայաստանի տարածքում ամբողջությամբ կործանվեցին բնիկ ժողովուրդները` հայերը, ասորիները, հույները։ Նման բախտի արժանացան նաեւ Արեւելյան Հայաստանի հայերը` Օսմանյան կայսրության եւ քեմալական Թուրքիայի նույն ցեղասպան մեքենայի, ինչպես նաեւ կասպիական թուրքերի ջանքերով:
Ամեն ինչ նախապատրաստված էր Հնդեվրոպական միասնական տարածքը երկու մասի բաժանելու համար՝ ավերված եւ թալանված Ասիական բեկոր եւ Եվրոպական բեկոր, որպես հաղթանակած վաշխառուական քաղաքակրթության տարածք: Ըստ ծրագրավորողների կանխամտածված պլանների Հնդեվրոպական քաղաքակրթության երկու բեկորների միջեւ ՝ Հնդեվրոպական տարածքից, Հայկական լեռնաշխարհից եւ հարակից տարածքներից նման մասնատումով բնիկ ժողովուրդներին-«Հաղորդակցի պահապաններին» մաքրելուց հետո կապահովվի ամբողջ Հնդեվրոպական քաղաքակրթությունը ոչնչացումը:
Փոքր Ասիայի եւ Մերձավոր Արեւելքի տարածքում հաղորդակիցը հազարամյակների ընթացքում ձեւավորվում, բարելավվում եւ ընդլայնվում է որպես մարդկային քաղաքակրթության գոյության, ամբողջականության եւ զարգացման ապահովման կարեւորագույն գործիքներից մեկը:
Առաջանալով եւ դառնալով Հնագույն մշակույթների ծագման տարածաշրջանում որպես կյանքի գրեթե բոլոր բնագավառների (կրոններ, ծեսեր, կառավարման ինստիտուտներ, արվեստներ, արհեստներ, ապրանքների հոսքեր …) փոխազդեցությամբ առաջացած արդյունք՝ Հաղորդակիցը ժամանակին դարձավ կյանքի կազմակերպման հատուկ միջոց, որում յուրաքանչյուր համայնքի նվաճումը դառնում է բոլորի նվաճումը, եւ տարբեր մշակույթները, քաղաքակրթությունները միմյանց մեջ տեսնում էին ընդհանուր կեցության ամենակարեւոր բաղադրիչները:
Կապի միջուկը տեղակայված էր Հայկական լեռնաշխարհում եւ հարակից տարածքներում:
Վատիկանից շատ առաջ այստեղ առաջացան արտատարածքային հոգեւոր կենտրոններ՝ սրբազան եւ անձեռնմխելի տարածաշրջանի բոլոր ժողովուրդների համար ՝ անկախ դավանանքից:
Արցախը ամենակարեւոր նման կենտրոններից մեկն է: Հաղորդիչի էությունը եւ ուժը հիմնված էր բնիկ ժողովուրդների՝ հայերի, ասորիների, հույների, արամեացիների, արաբների եւ տարածքում բնակվող այլ ժողովուրդների -«Հաղորդակցի պահապանների» քաղաքակրթական նվաճումներ:
Ոչնչացման այս ուղու վրա կանգնած էր Հայաստանը, ավելի ճիշտ՝ նրա Սյունիքի մարզը, որը միացնում է հնդեվրոպական քաղաքակրթության երկու բեկորները:
Գարեգին Նժդեհի քաղաքակրթական դերը Սյունիքի պահպանումն ու հնդեվրոպական քաղաքակրթության տարածքի ամբողջականության պաշտպանությունն է: Նրա սխրանքը դասվում է անհնարինների կատեգորիայի շարքին: Դրանով է բացատրվում վաշխառության բացահայտ եւ թաքնված ադեպտների հիստերիան Գարեգին Նժդեհի անվան հիշատակման ժամանակ, որը մարմնավորում է այն հայտնի ասացվածքը, որ. «նունիսկ միայնակը մարտի դաշտում կարող է լինել հզոր ռազմիկ», դրանով իսկ պարտություն հասցնելով անսանձ հորդաներին: Գարեգին Նժդեհը եւ հաջորդ հարյուր տարիները՝ որպես ժամանակի հոսող առվակի հաջորդ շրջադարձում տառապող վաշխառու քաղաքակրթության պարտության ի ցույց:
Վերջին հարյուր տարիների ընթացքում Չինաստանը, Հնդկաստանը եւ Իրանը վերակենդանացան, եվրոպական վաշխառու բեկորը խոր ճգնաժամի առաջ կանգնեց եւ մաքառված տեսքով ստիպված կրկին դիմեց օսմանցիների եւ քեմալականների հետնորդների ցեղասպան մեքենային՝ իր տրամաբանական ավարտին հասցնելու Հնդեվրոպական քաղաքակրթության տարածքի մասնատման նախագիծը, որպեսզի «Կոմունիկատորի» տարացքում գոնե ռեկետիրի դերում հաստատվի հնդեվրոպական քաղաքակրթության շրջանակների հետ հարաբերություններում:
Այսօր Սյունիքում հայերը որոշում են ոչ միայն հայերի եւ հայկական պետության ճակատագիրը «Կոմունիկատորի» քաղաքակրթական գործառույթների հետագա վերականգնմամբ, այլեւ ամբողջ հնդեվրոպական քաղաքակրթության ապագան` հաղթահարելու սոցիո-վիրուսային հետեւանքներն՝ ըստ վաշխառուական գաղափարախոսության կործանարար ազդեցության: Այս համատեքստում է Գարեգին Նժդեհի պատմական եւ քաղաքակրթական դերը:
Մարտիկ ԳԱՍՊԱՐՅԱՆ
Տնտեսագիտության եւ Խաղաղության Նոբելյան մրցանակի հավակնորդ,
Հատուցման եւ վերականգնման հարցերի փորձաքննության ու գնահատման միջազգային անկախ իրավական-գիտական կենտրոնի նախագահ,
Արեւմտյան Հայաստանի Ազգային ժողովի (խորհրդարանի) պատգամավոր, Խորհրդարանի Հայերի ցեղասպանության հետեւանքով հասցված վնասի վերականգնման ու փոխհատուցման հարցերի հատուկ հանձնաժողովի նախագահ,
Ռուսաստանի Գիտությունների ակադեմիայի գիտական խորհրդի անդամ, Ռուսաստանի բնական գիտությունների ակադեմիայի նախագահության անդամ, Աշխարհի ժողովուրդների հոգեւոր միասնության միջազգային ակադեմիայի փոխնախագահ, Ռուսաստանի բնական գիտությունների ակադեմիայի (ՌԲԳԱ), Ռուսաստանի գեղարվեստի ակադեմիայի (ՌԳԱ), Աշխարհի ժողովուրդների հոգեւոր միասնության միջազգային ակադեմիայի (ԱԺՀՄՄԱ), Եվրոպական EWAN ակադեմիայի ակադեմիկոս, տնտեսական գիտությունների դոկտոր պրոֆեսոր,
1993 թվականից՝ Հռոմի ակումբ վերլուծական կենտրոնի անդամ, գիտության եւ բարձր տեխնոլոգիաների գծով Եվրասիական գիտական խորհրդի անդամ:
Լեւոն ԲԵԿԼԱՐՅԱՆ
Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի Կենսրոնական տնտեսագիտա-մաթեմատիկական ինստիտոգտի գլխավոր գիտաշխատող, Ռուսաստանի բնական գիտությունների ակադեմիայի ակադեմիկոս, ֆիզիկա-մաթեմատիկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր,
Արեւմտյան Հայաստանի Ազգային ժողովի (Խորհրդարանի) պատգամավոր, խորհրդարանի կրթության եւ գիտության մշտական հանձնաժողովի նախագահ,
Նոբելյան մրցանակի անվանակարգում նշված «Հայկական լեռնաշխարհը` աշխարհի ու քաղաքակրթության ստեղծման բնօրրան, համընդհանուր արժեքների եւ մասունքների ժառանգ եւ պահապան» ուսումնասիրության համահեղինակ:
31 մայիսի 2021 թ.
